Jan Veldman blogt

Als je gebeurtenissen die je aangrijpen of situaties die je op een of andere manier aanspreken wil dramatiseren is het goed één scene te schrijven, waarin het tot uitdrukking komt. Vaak is 'de scene van' niet meteen de grote gebeurtenis.  De scene van de klimaatopwarming is niet een klimaatmars in een verregend Amsterdam. 'De scene van' de klimaatverandering is ook niet de eenzame ijsbeer op een ijsschots. Dat is een beeld. Een foto is geen scene, per definitie niet, want een foto staat stil. Misschien is de scene van de klimaatverandering meer een huiselijk tafereel. Waarin tot uitdrukking komt dat het onmogelijk is, zelfs als je van goede wil bent, om een langzame verandering te stoppen. De verstokte veganist, die, in een hartstochtelijk beleden levensstijl dappere pogingen doet om met zijn principes financieel en emotioneel rond te komen - krijgt een baan aangeboden bij de vliegtuigindustrie. De jongeman is briljant en hij krijgt de taak de software te herste...

David Mamet over het personage: Wat wil het? Wat gebeurt els als het niet lukt? Waarom nu? Bij iedere scene zijn dat de vragen. Aarin Sorkin zegt het zo. 'Ik sla telkens op het aambeeld van Intentie Obstakel Zonder een van beide geen scene.' Dit zijn twee grootste dialoogschrijvers maar hun grootste zorg is nooit het schrijven van de dialoog. Het gaat om de architectuur van de scene, de plaats van de scene in het geheel en het belang van het hele stuk en de indruk die het stuk moet maken op het publiek.

Edward Bond aan de jonge toneelschrijvers. Wat is de rol van een toneelschrijver? Om de samenleving te genezen. De meeste vragen over het ambacht kunnen niet worden beantwoord voordat we weten wat een toneelstuk is. Wij zijn de dramatische soort. De mens creëert zichzelf door zichzelf te dramatiseren en de samenleving creëert zichzelf als collectief door een manier van leven te dramatiseren. We leven in twee systemen: het mechanische en het creatieve. Het eerste is nodig voor het naakte bestaan, het tweede voor de menselijkheid. Natuur is mechanisch en volgt mechanische wetten, dat geldt zelfs voor de evolutie. Dieren ontwikkelen zich om voor hun jongen te zorgen, maar niet voor hun soort. Dat doen alleen mensen, dat is onze moraal. Menselijkheid krijgen we niet genetisch overgeleverd, ieder van moet het zelf maken. Mensen creëren zichzelf alleen al door hun eigen soort te creëren. Sinds Reagan en Thatcher is dat fundamenteel veranderd. Als je voor die tijd volwassen bent gew...

Ik keek naar Hanna van Hendrik, een theaterspektakel op het voormalige vliegveld van Enschede, een streekroman op vliegveldformaat. Het genre, theaterspektakel op locatie, is behoorlijk populair aan het worden en is waarschijnlijk nog niet over het hoogtepunt heen. Deze voorstelling speelt 45 keer voor een publiek van zo'n 1000 man. Ik zat dus tussen die duizend man en zag dat het publiek zich amuseerde, in vervoering raakte en geraakt werd. En ik vroeg me af hoe dat werkte. (Sp oilers ahead! Wie de voorstelling nog wil zien, lees dit niet!) Theater, zegt onder andere David Mamet, is tribaal. De mensen komen niet om zich een spiegel voor te laten houden of om iets te leren of om van iets te worden overtuigd, ze komen om te beleven wat ze denken. De eigen cultuur, gewoontes, grappen, de eigen manier om moeilijkheden het hoofd te bieden en tragedies te verwerken. Het voertuig daarvan zijn de tot symbolen verheven cliché's. In deze Twentse vertelling komen dus 'brommers kieken...

Ik kijk naar de eerste afleveringen van het vijfde seizoen van Homeland en vind het nogal saai. Een thriller moet, vind ik, zo snel mogelijk spannend zijn. Ik vraag me af waarom dat hier niet is gelukt. We zien in de eerste sequentie een paar jonge mannen bezig met een computer.Ze komen ineens tot de ontdekking dat ze in bestanden van de CIA zitten. Het lijkt hun een leuk idee die bestanden te wissen en dat doen ze dan ook. Schnitt. Kantoor CIA. 'Er is in ons systeem ingebroken!' Paniek! Schnitt. Het verhaal van Claire, onze hoofdpersonage, ex- CIA agent, leidt een rustig leventje met haar dochter in Berlijn. veel geknuffel en liefdevolle moeder-gedoe. Er is eigenlijk nog niks gebeurd. Ik denk dat je voor het zo belangrijke begin van een verhaal zo snel mogelijk een situatie moet hebben waarbij de kijker denkt: 'Oh God, dit moet MIJ niet overkomen!' Je moet meteen het gevoel hebben dat er veel op het spel staat. Dat geldt zeker voor een thriller. Zoiets gebe...

INTENTIE EN OBSTAKEL Een belangrijk personage begint bij een  intentie,  het  wil  iets, en een  obstakel , maar het  kan  niet. Vanaf dat moment weet het publiek op wie het zich moet focussen. Een personage ziet een kraan, het wil drinken, het heeft dorst, pakt een beker – intentie. Maar er komt geen water uit de kraan – Obstakel. Wat nu. Het toverwoord is  maar.  A wil/moet iets,  maar  B! De obstakels kunnen groot en klein zijn. Obstakels kunnen een deel zijn van een groter obstakel, of na het uit de weg ruimen van het ene obstakel kan zich weer een nieuw obstakel voordoen. Heb je eindelijk de liefde van A gewonnen, is de vader ertegen! De rest van de eigenschappen van het personage is eigenlijk slechts aankleding. KARAKTER Bijvoorbeeld het karakter. Het karakter van iemand definieert de specifieke manier waarop deze tegen problemen aankijkt en vooral wat deze ertegen doet. Gaat deze problemen te lijf...

Hoe dramatiseer je iets? Hoe kijk je naar de wereld, lees je de krant en onderga je de gebeurtenissen in je eigen leven op zo’n manier dat je die tot een goed verhaal kunt verwerken? Een verhaal dat je in een toneelstuk, film, een roman of wat voor dramatische vorm dan ook kunt vertellen?  In de loop van de jaren ben ik een aantal principes gaan hanteren die op zich niet nieuw zijn, maar die voor mij werken. Die wil ik graag met collega’s en nieuwsgierigen delen. Ik zal in de loop van de tijd met nieuwe hoofdstukken komen. Deze gaat over de kern van een dramatisch werk - de scene. Ik schrijf dit alles met grote stelligheid op. Wapen je, desgewenst, met grote korrels zout. DE SCENE Wat is een scene? Een grappig gesprek bij een bushalte kan het onthouden waard zijn, maar is toch niet meteen een scene. Een prachtig landschap is een mooie ‘scenery’, maar niet een scene.  Maar wat is dan wél een scene? Eerst het voor de hand liggende antwoord. Een scène speelt z...

Ik denk na over toneelschrijven. Peter Handke: Taal, Confrontatie, Ritme. Mooie volgorde waarin 'conflict' nu eens niet als eerste staat genoemd. 'Conflict' heeft iets van iets dat zich rustig opbouwt tot het knalt. In de opvatting van Handke, zoals ik die begrijp knalt het meteen. En daarop knalt het weer. En daarna nog eens. Tot je er gek van wordt. Mooi. Maar, zei een vriend laatst, ook wel heel erg van een bepaalde tijd om er zo over te denken. Taal lijkt me nu van ondergeschikt belang. De postmodernisten onderwerpen alles aan kritiek, vooral de communicatiemiddelen, zoals taal. Daarom ontstonden er opvattingen waarbij woeste teksten ontstonden die nergens over gingen. En dat leidde er weer toe dat het allemaal zo intellectualiseerde dat je tot een select publiek moest horen om te kunnen beweren dat je er iets van had begrepen. De dramatische scene is belangrijker. Daarmee vertel je wat je wil vertellen. 

Wat moet je schrijven als je niks hebt om over te schrijven?  - Ik denk eerlijk gezegd dat het goed is om niets te hebben om het over te hebben. Misschien is het beste deel van een gesprek wel het deel waarin iedereen is uitgepraat. De stokpaardjes zijn bereden, de meningen uitgewisseld, er is niets meer. En wat er dan, met moeite, nog gedaan wordt, is misschien precies waar het over gaat. Ik neus wat in de boekhandel en zie dat de best lopende boeken 'ergens over gaan'. Over een stuk geschiedenis, over dramatische gebeurtenissen, over de strijd tegen een of andere ziekte, over hoe vrouwen behandeld worden door hun mannen, over overleven in een oorlog - en het boek verkoopt nóg beter als de schrijver ervan een en ander aan den lijve heeft meegemaakt. Ik ben vaak jaloers op die schrijvers. Vroeger dacht ik 'Ja, die W.F. Hermans had het maar makkelijk. Die heeft de oorlog meegemaakt'. Als je een boek of een film of een toneelstuk bedenkt moet je van tevoren weten w...

Ik kijk naar het vijfde seizoen van Homeland. Ik vind het begin nogal saai. Een thriller moet, vind ik, zo snel mogelijk spannend zijn. Ik vraag me af waarom dat hier niet is gelukt. We zien in de eerste sequentie een paar jonge mannen bezig met een computer.Ze komen ineens tot de ontdekking dat ze in bestanden van de CIA zitten. Het lijkt hun een leuk idee die bestanden te wissen en dat doen ze dan ook. Schnitt. Kantoor CIA. 'Er is in ons systeem ingebroken!' Paniek! Schnitt. Het verhaal van Claire, onze hoofdpersonage, ex- CIA agent, leidt een rustig leventje met haar dochter in Berlijn. veel geknuffel en liefdevolle moeder-gedoe.  Er is eigenlijk nog niks gebeurd.  Ik denk dat je voor het zo belangrijke begin van een verhaal zo snel mogelijk een situatie moet hebben waarbij de kijker denkt: 'Oh God, dit moet MIJ niet overkomen!' Je moet meteen het gevoel hebben dat er veel op het spel staat. Dat geldt zeker voor een thriller. Zoiets gebeurde in de eerste ser...